شهید آوینی
چهارشنبه, ۴ بهمن ۱۳۹۱، ۰۸:۳۹ ق.ظ
درست صد و بیست و پنج سال پیش، یعنی در سال یک هزار و دویست و هشتاد و هفت هجری قمری، مستشارالدوله(1)،
یکی از اشراف زادگان فرنگ زده ایرانی، در پاریس رساله ای نوشت با عنوان «
یک کلمه » که از نقل حتی بعضی از جملات آن می توان واقعیتی راکشف کرد که
بعد از یک صد و بیست و پنج سال و وقوع انقلابی دینی در ایران و بر پایی
نظامی بی سابقه با عنوان جمهوری اسلامی، که اسلامیت آن اصالتاً در اصل
ولایت فقیه معنا پیدا می کند، هنوز هم غرب باوران و فرنگ زدگان این مرز و
بوم آن را در نیافته اند. بگذارید نخست جملاتی را از آقای مستشارالدوله نقل
کنم و بعد باقی قضایا را. او می نویسد:
چندی اوقات را به تحقیق اصول قوانین فرانسه صرف کردم و دیدم آن کودها(2)
در نزد اهالی فرانسه کتاب شرعی محسوب می شود...
(3)بگذارید
صراحتاً بگویم که بنده، به تحقیق، ایمان دارم که غرب باوران این مرز و بوم
نه تنها هنوز هم قدمی فراتر از آقای مستشارالدوله برنداشته اند، بلکه بعد
از یک صد و بیست و پنج سال، واقعیتِ این تقابلی را که مشارٌالیه بین « اصول
قوانین فرانسه » و « کتاب شرع » تشخیص داده بود نیز نفهمیده اند و هنوز
مثل پطر کبیر(4) تصور می کنند با تراشیدن اجباری ریش های مسلمانان می توان « دروازه تمدن بزرگ غرب » را بر جامعه گشود.
چه باید کرد؟ به راستی ما فرزندان
انقلاب اسلامی و طلیعه داران تمدن دینی فردای جهان با این جماعت پطرهای نه
چندان کبیر که اصلاً مبانی تفکر ولایی ما را نمی فهمند و همه چیز را مثل
کامپیوتر های لاشعور فقط همان طور می شنوند که برایشان برنامه ریزی شده
است، چه کنیم؟ می گوییم « درد دین »، می گویند « دموکراسی »؛ می گوییم «
ولایت »، می گویند « واپس گرایی»؛ می گوییم « فقاهت »، می گویند « مدیران و
کارشناسان و فراغت آفرینان »... و می گوییم:
آخر آقایان محترم! این ما هستیم که
زیر عَلَم آن سیّد بزرگ – روح الله موسوی – قیام کرده ایم، که عمامه ای
سیاه داشت و عبا و قبا و لبّاده می پوشید و جز در یک مدت کوتاه، هنگام
تبعید در ترکیه، لباس پیامبر را از تن بیرون نیاورد... و نعلین می پوشید و
از هر ده کلمه ای که می گفت، هر ده کلمه اش درباره دین بود و احکام دین و
ولایت و فقاهت و تقوا و تزکیه... و حتی برای یک بار هم نشد که دین را به
صورتی متجددانه تحلیل و تفسیر کند و هر آنچه را که می خواست به ما بیاموزد
با رجوع به امثال و حِکمی بیان می کرد که از احادیث و روایات و تفسیر قرآن و
زندگی انبیا و قیام امام حسین (ع) گرفته بود و حتی برای یک بار « آزادی »
را جز در تلازم با استقلال و جمهوری اسلامی معنا نکرد و از استقلال همواره
معنای عدم تعبد غیر خدا را مراد می کرد – که در تفسیر لااله الاالله وجود
دارد- و از جمهوری اسلامی نیز حکومتی ولایی را در نظر داشت که قانون اساسی
آن نه از قوانین فرانسه که از قرآن و سنت گرفته شده و نهادهای آن، بلا
استثنا، چون اقماری که بر گرد شمس ولایت فقیه نظام یافته اند، زمینه را فقط
و فقط برای حکومت شرع فراهم می آورند و شرع را نیز درست همان طور معنا می
کرد که فقهای سلف کرده بودند و علی الرسم القدیم باز هم حوزه های علمیه را
به فقه جواهری دعوت می کرد... و قس علی هذا.
... اما باز هم این جماعت همان حرف
های خودشان را بلغور می کنند و می خواهند با همان توضیحات سفیهانه ای که
مستشارالدوله ها و آخوندزاده(5) ها و تقی زاده(6)
ها درباره تمدن غرب و دستاوردهای آن – که دموکراسی است و آزادی مطلق نهادی
شده – بیان می کردند، ما را متوجه ضرورت لیبرالیسم بگردانند و حتی گاه تا
آنجا پیش
می روند که بخواهند از آن سید علمدار نیز چهره ای ترسیم کنند که بیش تر به
آرزوهای خودشان شبیه است تا واقعیت. به راستی ما با این تقی زاده های جدید
که، خدا را شکر، ظاهر و باطنشان یکی است و کراوات بر گردنشان همان معنایی
را دارد که باید داشته باشد و تفسیرهایشان درباره کلاه پهلوی و کت و شلوار و
پاپیون و پوشِت از زمان رضا قلدر تا به حال تغییری نکرده است چه کنیم؟ کسی
به ما بگوید که چگونه حرف هایمان را به این جماعت حالی کنیم.
نویسنده مقاله مزبور در طول این
تحلیل تلاش کرده است که از موضعی ضاهراً طرفدار انقلاب اسلامی و نگران
دستاوردهای آن، پیروزی کامل انقلاب را موکول به « برقراری نهادهای
دموکراتیک و تأمین آزادی برای همه » بگرداند و برای وصول به این نتیجه، از
همان آغاز، بنیان بحث را به گونه ای اختیار کرده که تو گویی غایت انقلاب از
همان آغاز چیزی جز « برقراری ضوابط مردم گرا و تأمین آزادی مطلق از طریق
نهادهای حکومتی » نبوده و آنچه حصول این نتایج را به تعویق انداخته، تحمیل
یک جنگ هشت ساله است که اکنون فیصله یافته... و خوب! حالا:
... اهل تفکر و قلم حق دارند حواله
ای را که انقلاب به دست آن ها داده – و در سال های جنگ بابت دریافت آن
اصراری نکردند – اینک وصول کنند...(14)
و لابد ما هم که سخت درگیر جنگ و
جانبازی بودیم باید نسبت به این آقایان و خانم های محترم شکر گزار باشیم که
بر ما منت نهادند و حواله خود را وصول نکردند(!) و اگر نه، ما به راستی چه
می کردیم؟ و راستش اگر ما هم بخواهیم به شیوه همین نویسنده «فضای خالی
میان سطور»(15) را بخوانیم، باید بگوییم: این
آقایان از ترس خودشان بود که در زمان جنگ، طلب وصول حواله آزادی را
نکردند، چرا که امکان داشت وقتی رزم آوران اسلام خود را با دو دشمن رو به
رو ببینند، در همان حال، محضاً لله یک آرپی جی جانانه هم به سمت مجله «
آدینه » شلیک کنند و ان وقت « خر بیار و باقلا بار کن! »
نویسنده مزبور حکومت ها را به دو
نوع « حکومت آسان » و « حکومت مستقر » تقسیم می کند، با این پیام مطلوب که «
حکومت آسان حکومتی بی آینده است » و این نتیجه اخلاقی که اگر سردمداران
حکومت فعلی می خواهند قدرت را نگاه دارند، باید گوش به نصایح نویسنده مقاله
کذایی بسپارند. با صرف نظر از مندرجات مقاله مذکور که درباره آن به حد
کفایت سخن خواهیم گفت، ساختار محوری مقاله آن همه بدوی و شعار زده و سطحی
است که آدم در می مانَد که واقعاً نگارنده مخاطبان خویش را همین مقدار هالو
می پندارند و یا این شیوه را همچون نقابی برای مقاصد دیگر اختیار کرده
است. طرح کلی مقاله از لحاظ ساختار چیزی شبیه به ترساندن بچه ها از لولوست
که در این تمثیل، بچه ها سردمداران حکومت، یعنی روحانیون و تکنوکرات های
مذهبی هستند و « لولو » هم « از دست دادن قدرت » است، و علی الظاهر مقصد
نگارنده از این لولوپراکنی (!) آن است که بعضی از مسئولین فرهنگی کشور از
ترس لولو به بغل شخص ایشان پناه بیاورند که پناهگاه بسیار مطمئنی است، به
همین سادگی! بسیار شگفت آور است که نویسنده مقاله با همین شیوه « بچه گول
زنک » می خواهد از آب گل آلوده ای که به زعم او با درگیری های دو جناح مصدر
حکومت ایجاد شده ماهی بگیرد علی الخصوص وزیر ارشاد، ایشان را به اصطلاح «
شیر کند » و به جان آن طرفی ها که به زعم ایشان طرفدارن حکومت آسان هستند،
بیندازد. می نویسد:
در خالی بین سطور نامه وزیر ارشاد
نکته ای وجود داشت. گفته می شد: ما استدلال داریم، حق با ماست. از هیچ سخن
مخالف با خود نمی هراسیم. واپس گرا نیستیم و در نهایت آزادی را برای همه می
خواهیم. این پیام اصلی است.
(16)...
و حالا اگر خدا به ما هم قدرت خواندن فضای خالی بین سطور مقالات را عنایت
می کرد، لابد ما هم می توانستیم ترفند بسیار پیچیده نگارنده را کشف کنیم و
حتی حدس بزنیم که ایشان در مقالات آینده خویش هم چه چیزها خواهند نوشت.
برسیم به اصل مطلب: تحلیل نگارنده
مقاله از تاریخ معاصر جهان سوم، به دلیل آنکه پیشاپیش پیام مشخصی بر آن
تحمیل شده، صورتی یافته است که خواننده از همان آغاز می تواند پایان کار را
حدس بزند. فرض اولیه ایشان در این تحلیل آن است که « همه تحولاتی که در
تاریخ معاصر ایران پدید آمده – جز انقلاب بهمن 57 – به دلیل نا آگاهی مردم
به نتیجه مطلوب که نهادی شدن آزادی باشد نرسیده است. » درست به این
پاراگراف از مقاله توجه کنید:
در فرصت های دور کمبود آگاهی های
عمومی مانع از آن شد که آزادی نهادی و پاگیر شود. امسال درست 100 سال از
نخستین باری که این فرصت ایجاد شد می گذرد. در آن زمان میرزا رضا کرمانی،
ناصرالدین شاه، آخرین مجسمه استبداد سنتی را به خاک انداخت. فرصتی بود تا
ملت به پا خیزند، اما نا آگاهی عمومی چندان بود که اتابک با تکان دادن دست
های مرده و یخ کرده شاه مانع پخش اطلاعات شد و مجال یافت تا سر فرصت نظام
استبدادی را محکم کند. در مشروطیت، تحول و حرکت طبیعی بود ولی طلب «
عدالتخانه و مشروطیت » را پشت در اطاق کنسول انگلیسی، منشی سفارت در دهان
حاج محمد تقی بنکدار (سفارتی) و حاج امین الضرب گذاشت، پس محمد علی شاه
توانست با کمک قدرت خارجی آن را محو کند. استبداد صغیر را اگر واقع بین
باشیم مقاومت ستارخان و باقرخان و آگاهی عمومی پایان نداد، دست دیگری در
کار بود. با این همه فرصت کسب آزادی به وجود آمد اما به دلیل نبود آگاهی در
ملت از بین رفت. چنان شد که کودتای سوم اسفند (1299) حرکت افسران ملی و
ناسیونالیست جلوه کرد و بعدها به دیکتاتوری انجامید. بعد از سقوط رضا شاه
بود که در روند بی خبری و بی اطلاعی ملت از آزادی تغییری رخ داد. در آن
زمان یک سالی بود که ایرانیان صاحب رادیو شده بودند و از طریق گیرنده های
رادیوئی با خش خش بسیار صدای رادیو آلمان و انگلیس را می شنیدند، به همین
جهت آزادی به دست آمده را به هر شکل نگه داشتند و از دل آن صاحب احزاب و
نهادهای آزادی شدند و دوازده سال وقت گرفت تا سرانجام ایدن و چرچیل،
آیزنهاور را از آن بر حذر داشتند که شیر خفته بیدار شود و این آگاهی به
سراسر منطقه سرایت کند...
(17)به
راستی چگونه می توان همه تحولاتی را که در یک قرن و نیم از تاریخ ایران
روی داده است در تحلیلی اینچنین گنجاند؟ از یک سو، به زعم نویسنده، معیار
آگاهی یا نا آگاهی مردم در طول این سال ها میزان آزادی خواهی و درک آنها از
آزادی بوده است و از سوی دیگر، نگارنده هدف همه حرکات و تحولات مردمی را
در این سال ها کسب آزادی قلمداد می کند، و بعد هم میزان توفیق یا عدم آن را
باز در همین جا می جوید: « رسیدن به آزادی و نهادی شدن آن. »
این کدام آزادی است؟ همان آزادی است
که در کنار استقلال و جمهوری اسلامی معنا پیدا می کند و یا آن آزادی است
که معنایی معادل Liberty دارد؟ این دومی، مقصد و مقصود همه جنبش هایی است
که از انقلاب فرانسه الگو گرفته اندو مفهوم آن را بدون رجوع به سابقه
تاریخی این کلمه در غرب نمی توان دریافت. مفهوم این آزادی، همان طور که
نویسنده مقاله مزبور نیز تلویحاً بیان داشته است، در نفی و انکار همه قیودی
که انسان تعریف شده در مکتب اومانیسم را از خود بیگانه می کند. در این
معنا هیچ چیز، جز نیازهای انسان که عین ذات اوست، حقیقی نیست و هر قید و
بندی که سدّ راه وصول به مطلوب این نیازها شود مستحقّ انکار است، چرا که
انسان را از خود بیگانه می کند: سنت، عرف، اخلاق، دین، دولت، و چه بسا تمدن
و میثاق اجتماعی، در نزد فروید(18) و
فرویدیست ها. و اما در عین حال، از آنجا که انسان ناچار است که به زندگی
اجتماعی تن بسپارد و حیات اجتماعی نیز محتاج قانون است، در فلسفه حقوق
سیاسی و اجتماعی دنیای معاصر، بهترین قانون قانونی است که کم تر آزادی
انسان را محدود کند. در نزد ما حقیقت مسئله این است که در غرب ذات انسان
عین ولنگاری انگاشته شده و تنها چیزی که اجازه دارد این رهایی بلاشرط از
همه قیود را محدود کند آن است که همه حق دارند مطلقاً آزاد باشند. و چون
این حکم امکان تحقق ندارد، پس انسان ناگزیر است قید حیات اجتماعی و محدودیت
های آن را بپذیرد، در عین آنکه جامعه باید به صورتی نظام یابد که فقط در
حدّ ضرورت، ولنگاری انسان ها را محدود کند.
و اما آن آزادی که در کنار استقلال و
جمهوری اسلامی معنا می گیرد و مردم ایران برای آن فریاد کردند هرگز معادل
liberty نیست. این آزادی به طور کامل در نسبت با دین معنا پیدا می کند و
مفهوم آن نفی بندگی غیر خداست که در مراتب بعد و در حیثیت فردی به « کمال
انقطاع » می رسد – که از ما نحن فیه خارج است. نگارنده مقاله اصلی ترین و
بزرگ ترین دستاورد انقلاب را آزادی قلمداد می کند و از همان آغاز، مبنا و
مدخل بحث خویش را به گونه ای انتخاب کرده است که وانمود شود مردم اصالتاً
برای آزادی قیام کرده اند، و آن هم نه آن آزادی که معادل حُرّیت است و در
این کلام نهج البلاغه تفسیر شده: لا تَکُن عَبدَ غَیرِکَ و قَد جَعَلَکَ
اللهُ حُرّاً(19)، بلکه آن آزادی که معادل liberty است و بندگی خدا را نیز از خود بیگانگی انسان می داند.
من از مخاطبان خویش می پرسم که به
راستی مردم ما برای آزادی قیام کردند یا برای اسلام. هنوز سیزده سال بیشتر
از انقلاب اسلامی نگذشته است و امکان تحریف تاریخی آن وجود ندارد؛ آنچه که
انقلاب بهمن را ایجاد کرد و به ثمر رساند، گذشته از پیشینه تاریخی آن، این
آگاهی و تجربه تاریخی بود که تنها اسلام است که می تواند استقلال و آزادی
ما را تأمین کند و مظهریت کامل اسلام را نیز در شخص امام خمینی (س) می
دیدند. گویا نگارنده مقاله فراموش کرده است که شعار « حزب فقط حزب الله،
رهبر فقط روح الله » را مردم به آن دلیل ساختند که عدم وابستگی قیام خویش
را به هر حزب و دسته و سازمانی برسانند و ماهیت کاملاً مردمی و خود جوش
انقلاب را که فقط از طریق روحانیون و مساجد سازمان یافته بود بیان کنند.
مردم اسلام را می خواستند و حتی برای تفسیر معنای اسلام و چگونگی تحقق آن
در یک قالب حکومتی نیز چشم به دهان حضرت امام داشتند؛ و اگر نه، کدام
آزادی؟
نگارنده مقاله مزبور انقلاب بهمن 57 را این گونه تحلیل می کند:
انفجار اطلاعات و آگاهی عمومی و قتی
در هم ضرب شد، تمام ترفندها را بی اثر کرد و انقلاب، سرود آزادی بر لب
پیروز شد و بر هر چه نام آزادی نهاد. زمستان را هم « بهار آزادی » نامید...
و اگر گفت و شنود پیرامون آزادی، پس از پیروزی انقلاب دوباره ده سالی عقب
افتاد، دلایلی دارد که اهم آن ها وقوع جنگ است. تهدید خارجی، معمولاً وقفه
ای این گونه ایجاد می کند. وگرنه در تمام این مدت بحث درباره آزادی به
عنوان اصلی ترین دستاورد انقلاب از اهمیت نیفتاد.(20)این
کدام انفجار اطلاعات است که به آگاهی عمومی می انجامد؟ انفجار اطلاعات که
در جهان امروز خودش عامل اصلی نا آگاهی انسان هاست چگونه می توانست ما را
به آگاهی عمومی برساند؟ تحلیل ها، تعابیر، اعتبارات منطقی... همه چیز حکایت
از غرب زدگی و غرب باوری دارد. آگاهی عمومی مردم ما در انقلاب، همان خود
آگاهی تاریخی است که بعد از یک قرن و نیم تجربه مبارزه با غرب، در دین
اسلام و شخص امام خمینی (س) مظهریت یافته بود نه چیز دیگر، و این آگاهی
عمومی هرگز با انفجار اطلاعات ایجاد نمی شود. این امر مزخرفات چیست؟ و آن
کدام آزادی است که گفت و شنود درباره آن را جنگ تحمیلی به تعطیلی کشاند؟
بحث درباره جنگ را به انتهای مقاله وامی گذارم و فقط یک کلمه می گویم و
درمی گذرم: جنگ هشت ساله اگر چه تحمیلی بود، اما باعث شد تا حقیقت قدسی
انقلاب ظاهر شود و به همین علت بود اگر جنگ، که در همه جا جز ویرانگری و
براندازی کاری نمی کند، در اینجا به تحکیم مبانی انقلاب و تثبیت ارکان نظام
اسلامی انجامید. اگر این آزادی بزرگ ترین دستاورد انقلاب بود، چگونه است
که با آغاز جنگ به تعطیلی کشید؟ گویا نگارنده مقاله مزبور باز هم فضای خال
میان شعارهای مردم (!) را خوانده است که چنین حکم می کند، اگر نه، ما که در
هیچ یک از شعارها نشانه ای بر آنکه مردم آزادی مطلق را خواسته باشند
نیافتیم؛ و اگر زمستان را نیز بهار آزادی نامیدند مفهوم این آزادی به طور
خاص در نسبت با شعارهای دیگر معنا می گیرد و به طور اخص در ارتباط با
سرنگونی رژیم شاهنشاهی و رفع استبداد، و اما نه آن استبداد که در مقابل
مفهوم دموکراسی است.
آتمسفر رسانه ای غرب چنان مفاهیم
کلمات را دیگرگون ساخته است که هر بار پیش از هر چیز باید درباره کلمات و
مفاهیم آن سخن گفت. یکی از معادلات مفهومی و ارزشی که القائات رسانه ای غرب
ایجاد کرده این است: نفی استبداد مساوی است با دموکراسی. این آتمسفر
آنچنان غلبه ای بر اذهان دارد که در اینجا همه می پندارند هر حکومتی که
مورد تأیید مردم باشد دموکراتیک است، و بنابراین، بسیاری از دوستان را سعی
بر این است که بگویند ولایت فقیه یک حکومت دموکراتیک است، و خوب! اگر معنای
دموکراتیک خیلی ساده، « مردمی » بگیریم، این معادله درست از آب در می آید.
بحث درباره دموکراسی نیست، اما از آنجا که این آقایان و خانم های محترم
فرنگ زده غرب باور، همیشه پشت این اختلافات در معنا پنهان می شوند، قصد من
آن بود که نقاب از چهره این کلمه « آزادی » که نگارنده مقاله « حکومت آسان »
گفته است بر دارم، تا روشن شود که برای نظام اسلامی اعطای آزادی مطلق که
لیبرالیست ها می خواهند مساوی با نفی خویشتن است، چرا که اصلاً از لوازم
این آزادی « انکار دین » است. برای یک حکومت دینی، آزادی معنایی متناسب با
ماهیت خودش دارد و اصلاً خنده آور است اگر ما بخواهیم حکومت ما « اسلامی »
باشد اما در عین حال آزادی را آن سان تفسیر کند که در جهان غرب معمول است.
آن آزادی مساوی است با بندگی نفس اماره... و اصلاً اطلاق لفظ آزادی بر آن
اشتباه است. انسانی که وجودش منتهی به نیازهای طبیعت اوست، برده خور و خواب
و خشم و شهوت است و خود نمی داند؛ صورتی انسانی دارد و سیرتی حیوانی؛
ظاهری آزاد دارد اما در باطن اسیر و بنده ای بیش نیست، و آن هم اسارتی که
بدترین اسارت هاست.
نگارنده در تمام مقاله سعی کرده است
که از بحث درباره رابطه دین با وقایع تاریخ معاصر و معادلات مفهومی و
اعتبارات ارزشی که در مقاله اش وجود دارد پرهیز کند و بنابراین، در هیچ کجا
به وقایعی که صراحتاً به تحرک دینی مردم اشاره دارد نپرداخته است؛ و فی
المثل، اگر در همان جا که به قتل ناصرالدین شاه می پردازد با این سؤال
مواجهه شود که میرزا رضای کرمانی را چه انگیزه ای به قتل شاه کشاند، بنیان
تحلیل هایش در هم می ریزد و ناچار می شود که در رابطه بین دین و حکومت آسان
و یامستقر بیندیشد و سخن بگوید... و او همواره از این مواجهه پرهیز دارد.
او در پی « تحلیل آسان » است که چیزی است از قبیل « آشپزی آسان » و یا «
راحت الحلقوم » و یا « اول ساندویچ، بعد سینما »(21)،
غافل از آنکه اصلاً وقایع تاریخ را نمی توان این گونه تحلیل کرد. تأمل در
شخصیت پیچیده سید جمال الدین اسدآبادی و تأثیرات او بر تاریخ و مردمانی که
در ایران و افغانستان و عثمانی و مصر... معاصر او بوده اند – و از جمله بر
میرزا رضای کرمانی که ناصرالدین شاه را کشت – به روشنی نشان می دهد که
بزرگترین مسئله ما در طول یک قرن و نیم، نسبت دین با تمدن غرب و جست و جوی
آن هویت تاریخی است که باید با رجوع به آن خود را از استحاله در تاریخ غرب
حفظ می کردیم، و این درست همان چیزی است که نگارنده مقاله مزبور در تحلیل
آسان خویش از آن گریخته است. در اشاره به دوران مشروطیت نیز سعی می کند
وقایعی را عنوان کند که به طرح تقابل مشروطیت و مشروعیت نمی انجامد، چرا که
بعد در برابر این واقعیت که مردم ایران را دین و رابطه ولایی آنها با
مراجع دینی شان به تحرک می کشانده است، مشتش باز می شد و تحلیل آسان در
مخاطره می افتاد.
مروری، حتی گذرا، بر تاریخ معاصر
ایران نشان می دهد که انقلاب اسلامی – که نگارنده مقاله برای گریز از تبعات
این صفت « اسلامی »، آن را « انقلاب بهمن 57 » می خواند – نتیجه نهایی
مجموعه ای متکامل از انقلاب ها و قیام ها و تحولاتی است که در معارضه با
استعمار نو و بسط سلطه تاریخی، سیاسی، فرهنگی و اقتصادی غرب ایجاد شده است.
بررسی تحولات تاریخی نشان می دهد که انقلاب اسلامی یک انقلاب تکاملی است
که در یک سیر تاریخی چند صد ساله، متکی بر تجربیات تاریخی مکرر و با
استفاده درست از نتایج این تجربیات روی داده است؛ با صرف نظر از آنکه اگر
به طور جدی تر بخواهیم در جست و جوی ریشه های انقلاب اسلامی به تاریخ ایران
رجوع کنیم، بدون تردید و ناگزیر اذعان خواهیم کرد که اگر هر یک از تحولات
تاریخی این هزار و چهار صد سال، و حتی پیش از آن را از مجموعه تاریخ حذف
کنیم، انقلاب بیست و دوم بهمن رخ نمی داده است؛ اگر چه در این میان شکی
نیست که رابطه و تأثیر بعضی از این وقایع و عوامل بر انقلاب اسلامی مستقیم،
عمیق تر و واضح تر است.
واقعه تاریخی قارچ نیست که یک شبه و
بدون ریشه سر از خاک دربیاورد؛ و بنابراین، اسلامی بودن را باید از یک سو
لازمه ذاتی انقلاب دانست و از سوی دیگر، علت تامه آن. با عنایت به همین
سابقه و هویت تاریخی مردم ایران، بدون کوچک ترین تردید باید در برابر این
واقعیت تسلیم شد که با هیچ قدرتی امکان نداشت که کسی و یا حزبی بتواند این
مردم را برای دموکراسی و آزادی به خیابان ها بکشاند و جلوی تانک و گلوله
ببرد، و اگر آگاهی و عدم آگاهی مردم را بخواهیم آن سان تفسیر کنیم که در
تحلیل آسان این آقای محترم آمده است، باید اعتراف کرد که هنوز هم مردم آن
آگاهی لازم را پیدا نکرده اند که برای آزادی قیام کنند و حتی آمدن ماهواره
هم این آگاهی را در مردم ایجاد نخواهد کرد.
گویا این آقا نمی داند و ندیده است
که در طول همین جنگ هشت ساله چگونه جوانانی که طبع و طبیعت جوانی می بایست
آنان را به سوی تلذذ و تمتع از مواهب زندگی بکشاند، با یک سخن آن خلف صالح
انبیا و ائمه (ع) از همه چیز می گذشتند و با فریاد الله اکبر، هزار هزار،
پای در میدان هایی می گذاشتند که در آنها حتی یک احتمال برای زنده ماندن
وجود نداشت... و به قلب دشمن می زدند. و تو را به خدا، اگر کسی حوصله دارد،
داستان نگهداری جزیره مجنون را برای این آقای آسان پرست تعریف کند تا
بفهمد که چگونه می شود تا آنجا در برابر فرمان ولیّ امر عادل و صالح تسلیم
بود که روزهای متمادی در محیط کوچکی از آسمانش باران خمپاره های شصت و
هشتاد و صد وبیست، و انواع توپ های روسی و فرانسوی... و بمب های ناپالم می
بارد، ماند و تسلیم دشمن نشد؛ و این همه را فقط برای رضای خدا انجام داد،
نه آزادی و دموکراسی. آنچه که مردم را در روز بیست و یکم بهمن 57، ساعت
چهار و نیم، در خیابان ها نگاه داشت نیز عشق به آزادی و دموکراسی نبود؛ عشق
خدا بود و رهبری که مظهر کامل اسما و صفات خدا بود.
...و گفتم که هنوز سیزده سال بیشتر
از پیروزی انقلاب نگذشته است و همه به یاد دارند که مردم هرگز چیزی جز آنچه
امام می خواست، نمی خواستند و مثلاً چنانچه حضرت او در برابرعنوان «جمهوری
دموکراتیک اسلامی » که از جانب عده ای پیشنهاد شده بود تسلیم می شد، مردم
باز هم بدون آنکه خلجانی در دلشان راه یابد و یا خم به ابرو بیاورند به او
تأسی می کردند و انقلاب در مسیر دیگری می افتاد. و اما این خود او بود که
مؤکداً بر این عنوان « جمهوری اسلامی، نه یک کلمه بیش تر و نه یک کلمه کم
تر » پای فشرد، و چنانچه اگر مطلوب مردم در انقلاب، آزادی بود، در هنگام
رأی گیری برای تعیین حکومت، دیگر پرسش نمی توانست « جمهوری اسلامی، آری یا
نه؟ » باشد، بلکه پرسش دیگری از این قبیل عنوان می شد که مثلاً « چه حکومتی
می خواهید؟ » مگر آنکه بگوییم مردم برای آزادی قیام کردند اما بعد قدرت به
دست روحانیون افتاد و آنها جمهوری اسلامی را به زور بر مردم تحمیل
کردند... و کذب این سخن تا آنجا روشن است که در میان تحلیلگران غربی هم کسی
جرأت اِعمال چنین حیله ای به خود نداده است.
اینها تنها تصوری که از انقلاب
دارند انقلاب فرانسه است و تنها تصوری که از حکومت دارند نیز همان اَشکال
مختلف حکومت هایی است که در دوران معاصر با رجوع به مکتب امانیسم پدید آمده
است، و اصلاً نمی توانند درکی از این معنا داشته باشند که انقلاب اسلامی
با رجوع به باطن مدینه غایی اسلام به وجود آمده است نه با تاثیر پذیرفتن از
انقلاب فرانسه و یا رجوع به ماکیاولیسم(22)،
که ذات فلسفه سیاسی تمدن غرب است. آنها که عنان عقل خویش را به تحلیل آسان
سپرده اند نمی توانند دریابند که از میان اسوه های مبارزه تاریخی مردم
ایران علیه استبداد و استعمار و استکبار، چرا حضرت امام با ستایشی این همه
از شهید شیخ فضل الله نوری و شهید مدرس یاد کرده اند؛ و شیخ فضل الله اصلاً
کسی است که در مخالفت با مشروطه غیر مشروطه سر به دار شد و نشان داد که
اگر امر دائر شود تا از میان یک مشروطه وابسته به انگلیس و ادامه سلطنت
قاجار یکی را انتخاب کند بدون تردید محمد علی شاه را انتخاب خواهد کرد، نه
سفارت انگلیس را. و در شهید مدرس نیز آنچه سخت مورد تحسین حضرت امام بود
عزت و قدرت و شجاعتی بود که از دین منشأ گرفته بود، و اینکه در تمام شرایط،
سیاست را عین دیانت می دانست و به دینی که در گورستان ها دفن شود و در
تحول تاریخی جوامع انسانی، منشأیت اثری زنده و کاملاً جدی نداشته باشد
اعتقاد نداشت و حضرتش، هم این و هم آن را در خود جمع داشت؛ شیخ فضل الله
نوری و سید حسن مدرس را... و فضایل بسیار دیگری که جز او و اسلاف او هیچ کس
نداشت.
به ادامه تحلیل نویسنده مقاله توجه کنید:
در ماه های پایانی سال 57، همگی
کسانی که با استقرار جمهوری اسلامی مخالفت می کردند طرفداران سلطنت و رژیم
منحط نبودند. از قضا، بسیاری از آن ها در صف نخست مخالفان رژیم گذشته جا
داشتند. این گروه مخالفت خود را با حکومت اسلامی با دو استدلال بیان می
کردند. نخست آن که معتقد بودند روحانیون، بنا به سابقه، با یکدیگر نمی
سازند. به جان هم می افتند. بزودی بر سر نشستن روی قالیچه با هم درگیرمی
شوند. دیگر آن که معتقد بودند اینان « واپس گرا» هستند، تمدن امروزی جهانی
را خوش نمی دارند و مظاهر این تمدن را که دموکراسی و آزادی برای همه است،
بر نمی تابند...
پیش بینی نخست مخالفان نه که اتفاق
نیفتاد، بلکه در پرتو یک رهبری پر جاذبه و با تدبیر بی اعتبار شد... اما
پیش بینی دوم آن ها. واپس گرایی و رد ضوابط تمدن مردم گرا از جمله آزادی
ها. واقعیت آن است که در جریان حل تضادهای درونی و مقابله با توطئه های
خارجی، نهادهای دموکراتیک به وجود آمده در جریان قیام بزرگ ملت آسیب دیده،
اما امید به آن هرگز از میان نرفت و نخشکید. گویی در تمام طول هشت سال جنگ،
ملت با اطمینان به آگاهی خود و خواست مسئولان رژیم که همه از زندان دیده
ها و مبارزان پیشین بودند و صدمه دیدگان از حکومت آسان شاه، باور داشت که
پس از فیصله دادن به کار جنگ، به وعده هایی که به صورت شعار اصلی انقلاب بر
زبان همه بود، وفا خواهد شد.(23)
نویسنده مقاله صراحتاً هر دو
استدلال مخالفان جمهوری اسلامی را درباره روحانیون می پذیرد و البته از
آغاز این پاراگراف نیز مشخص بود که طرح این دو استدلال برای قبول آنهاست و
تأکید تلویحی بر این مطلب که: « من هم با استقرار جمهوری اسلامی مخالف بودم
و گویا
در محک تجربه نیز رفته رفته دارد اثبات می شود که حق با من بوده است. » و
البته درباره شخص امام صریحتاً نظری ابراز نمی کند و بهتر بگویم جرأت این
کار را نیافته است... و خوب! در همین جا یک پرسش کاملاً جدی پیش می آید که
آیا وسعت آزادی بیان مطلوب آقایان و خانم ها تا آنجاست که امکان اظهار نظر
صریح درباره امام را به آنها می دهد یا نه. یادتان هست که واکنش امام در
برابر وهنی که نسبت به ساحت مقدس فاطمه زهرا در رادیو رخ داد چه بود؟ قصد
ایجاد رعب ندارم بلکه می خواهم خوانندگان این مقاله و از جمله مسئولان نظام
فرهنگی کشور را نسبت به یک واقعیت بسیار جدی به فکر بیندازم و آن این است
که « به راستی نسبت میان آزادی های دموکراتیک با معنای آزادی در یک حکومت
متکی بر دین چیست؟ »
